Kahramanmaraş merkezli meydana gelen şiddetli depremlerin ardından depremden etkilenen 10 ilde 3 ay boyunca OHAL ilan edildi. Yapılan açıklamanın ardından ise akıllarda OHAL süreci ve sürecin nasıl işleyeceğine ilişkin soru işaretleri doğdu. Bu yazımızda bu soru işaretlerini gidereceğiz.
- OHAL nedir ve hangi şartlarda ilan edilebilir?
Anayasa’nın 119. Maddesine göre OHAL, Cumhurbaşkanı tarafından tabii afet veya salgın hastalık durumlarının ortaya çıkması halinde yurdun tamamında veya bir bölgesinde süresi 6 ayı geçmemek üzere ilan edilebilir.
- OHAL ne zaman yürürlüğe girer?
OHAL ilanı kararı, verildiği gün Resmi Gazetede yayımlanır ve aynı gün TBMM’nin onayına sunulur. Meclis gerekli gördüğü takdirde olağanüstü halin süresini kısaltabilir, uzatabilir veya olağanüstü hali tamamen kaldırabilir.
- OHAL süreci nasıl işler?
Cumhurbaşkanı olağanüstü halin gerektirdiği konularda Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi çıkarabilir. Kanun hükmündeki bu kararnameler Resmi Gazetede yayımlanır ve aynı gün Meclis onayına sunulur. OHAL sürecinde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri 3 ay içerisinde Meclis tarafından görüşülüp karara bağlanmadığı takdirde, kendiliğinden yürürlükten kalkar.
- OHAL sürecinde alınabilecek tedbirler nelerdir?
Tabii afet ve salgın hastalık nedeniyle OHAL ilan edilmesi durumunda;
- Bölgenin belirli yerlerine yerleşim yasaklanabilir, giriş ve buralardan çıkış sınırlanabilir, belli yerleşim yerleri boşaltılabilir veya başka yerlere nakledilebilir.
- Resmi ve özel her derecedeki öğretim ve eğitim kurumlarında öğrenime ara verilebilir ve öğrenci yurtları süreli veya süresiz olarak kapatılabilir.
- Eğlence yerleri, oyun salonları ve konaklama tesislerinin açılma ve kapanma zamanı tayin edilebilir, sınırlanabilir, gerektiğinde kapatılabilir ve bu yerler olağanüstü halin icaplarına göre kullanılabilir.
- Bölgede olağanüstü hal hizmetlerinin yürütülmesi ile görevli personelin yıllık izinleri sınırlanabilir veya kaldırılabilir.
- Bölge sınırları içerisindeki tüm haberleşme araç ve gereçlerinden yararlanılabilir ve gerektiğinde bu amaçla geçici olarak bunlara el konulabilir.
- Tehlike arz eden binalar yıkılabilir; sağlığı tehdit ettiği tespit olunan taşınır ve taşınmaz mallar ile sağlığa zararlı gıda maddeleri ve mahsuller imha edilebilir.
- Belli gıda maddeleri ile hayvan ve hayvan yemi ve hayvan ürünlerinin bölge dışına çıkarılması veya bölgeye sokulmaları kontrol edilebilir, sınırlanabilir veya gerektiğinde yasaklanabilir.
- Gerekli görülen zaruri ihtiyaç maddelerinin dağıtımı düzenlenebilir.
- Halkın beslenmesi, ısınması, temizliği ve aydınlanması için gerekli gıda madde ve eşyalarla her türlü yakıtın, sağlığın korunmasında, tedavide ve tıpta kullanılan ilaç, kimyevi madde, alet ve diğer şeylerin, inşaat, sanayi, ulaşım ve tarımda kullanılan eşya ve maddelerin, kamu için gerekli diğer mal, eşya, araç, gereç ve her türlü maddelerin imali, satımı, dağıtımı, depolanması ve ticareti konularında gerekli tedbirler alınabilir, bu yerlere gerektiğinde el konulabilir, kontrol edilebilir ve bu malları satıştan kaçınan, saklayan, kaçıran, fazla fiyatla satan, imalatını durduran veya yavaşlatanlar hakkında fiilin işleniş şekli veya niteliği de nazara alınarak işyeri bulunduğu mahal için hayati önem taşımadığı takdirde işyeri kapatılabilir.
- Kara, deniz ve hava trafik düzenine ilişkin tedbirler alınabilir, ulaştırma araçlarının bölgeye giriş ve çıkışları kayıt altına alınabilir veya yasaklanabilir.
- OHAL sürecinde söz konusu olan yükümlülükler nelerdir?
OHAL sürecinde düzenlenen yükümlülükler para, mal ve çalışma yükümlülüğü şeklinde 3’e ayrılmıştır;
- Para yükümlülüğü Nedir?
- Tabii afet ve tehlikeli salgın hastalıklar sebebiyle olağanüstü hal ilan edilmesi durumunda, gerekli harcamalar, öncelikle kamu kaynakları ile yardımlardan sağlanır.
- Acil ve hayati ihtiyaç maddeleri için harcamaya yeterli para kamu kaynaklarından zamanında sağlanamadığı takdirde, bölgedeki kredi kuruluşlarının olanaklarından yararlanılır.
- Mal Yükümlülüğü Nedir?
- Tabii afet ve tehlikeli salgın hastalıklar sebebiyle olağanüstü hal ilan edilen bölge içindeki kamu kurum ve kuruluşlarıyla tüzel ve gerçek kişiler, kendilerinden istenecek veya yükümlülük konulacak arazi, arsa, bina, tesis, araç, gereç, yiyecek, ilaç ve tıbbi malzeme ile giyecek ve diğer maddeleri vermek zorundadırlar.
- Bu amaçla; öncelikle o bölgedeki genel ve katma bütçeli dairelere, kamu iktisadi devlet teşekkülleri ve kuruluşları ile bunlara bağlı müesseselere ve mahalli idarelere başvurulur. İhtiyaçların bu kaynaklardan zamanında ve yeterince karşılanmaması halinde, imkan ve kaynakları da dikkate alınarak, bölgedeki özel kuruluşlara ve gerçek kişilere ait olanlara yükümlülük konulur.
- Yiyecek, giyecek, araç, gereç, ilaç ve tıbbi malzemeler gibi zaruri maddeler bölge sınırları içinde sağlanamadığı takdirde, bu Kanun hükümleri uygulanmak suretiyle en yakın bölgelerden yükümlülük yolu ile sağlanır.
- Çalışma yükümlülüğü Nedir?
- Tabii afet ve tehlikeli salgın hastalıklar sebepleriyle olağanüstü hal ilan edilen bölgelerde bulunan 18 – 60 yaşları arasındaki bütün vatandaşlar, olağanüstü hal sebebiyle kendilerine verilecek işleri yapmakla yükümlüdürler.
- Görevlendirmelerde; iş mevzuatının çalıştırma yasağı ile ilgili hükümleri çalıştırılacak kişilerin yaş, cinsiyet, sağlık, meslekleri, meşguliyetleri ve sosyal durumları ile aile ve bakıma muhtaç yakınları göz önünde bulundurulur.
- Gerekli görülen hallerde çalışılan işyerlerinde gündüz ve gece çalışmalarında günlük iş saatleri, işlerin niteliğine ve ihtiyaç derecesine göre artırılabilir. Hafta Tatili Kanunu, Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun, Öğle Dinlenmesi Kanunu hükümleri kısmen veya tamamen uygulanmayabilir.
- Çalışma yükümlülüğünün uygulanmasında, kuruluşların görev ve hizmetlerinin aksatılmaması ve yükümlülerin mesleki faaliyetleri göz önünde bulundurulur.
Halihazırda ülkemizde yaşanan Kahramanmaraş merkezli depremlerin ardından Cumhurbaşkanı tarafından bölgede tabi afet nedenli 3 aylık OHAL süreci ilan edilmiş, Resmi Gazete’de yayımlanmış ve TBMM onayına sunulmuştur. Süreç içerisinde Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri ile gerekli tedbir ve yükümlülükler alınmış olup yukarıda saymış bulunduğumuz tedbir ve yükümlülüklerden gerekli olanlar yine Cumhurbaşkanı tarafından Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri ile alınabilecektir. Söz konusu tedbir ve yükümlülükler OHAL ilan edilen bölgede yaşayan bireylerin afet nedeniyle oluşan zararlarını önlemeye, izlerini gidermeye ve gereksinimlerini karşılamaya en elverişli şekilde alınmalıdır. OHAL süreci tüm vatandaşlarımızın birlik ve beraberliği ile geçirilebilecek bir süreç olup bu tedbir ve yükümlülükler yalnızca afetten etkilenen ve OHAL bölgesinde yaşayan vatandaşları değil, tüm vatandaşlarımızı ilgilendirmektedir. Bu nedenle alınabilecek her türlü tedbir ve yükümlülük süreç için hayati bir önem taşımaktadır.
Ayşe KIŞLALI
KAYNAKÇA
https://www.mevzuat.gov.tr/
