Haksız tutuklama tazminatı hakkındaki bilgilere yer vermeden önce tutukluluğun ve hüküm giymenin farkını bilmek önemlidir, bu açıdan kavramsal karışıklıkların önüne geçecektir. Hüküm giymek, bir kişinin suç işlediğinin ispatlanması sonucunda mahkeme tarafından hüküm verilmesine bağlıyken tutuklanmak ise geçici nitelikte olup bir koruma tedbiri olarak uygulanmaktadır.
Koruma tedbirlerinin temel amacı, ceza muhakemesinde maddi gerçeğe ulaşılmasında ve hukuki sürecin yürütülmesinde kolaylık sağlamaktır. Bu nedenle koruma tedbirleri yalnızca amacı doğrultusunda ve geçici şekilde uygulanması gerekmektedir. Kişilerin hak ve özgürlüklerini kısıtlayan ve henüz ispat olunmayan bir suça yönelik olmayan bu tedbirler birtakım kanuni usul ve esaslara bağlıdır. Bir cezalandırma aracı olarak kullanılamayacağı gibi keyfiyete de konu olmaması gerekmektedir.
Tutuklama Nedenleri Nelerdir?
Tutuklama kararını soruşturma evresinde Cumhuriyet Savcısının istemi üzerine Sulh Ceza Hakimi vermektedir. Kovuşturma evresinde ise tutuklamaya yönelik karar Cumhuriyet Savcısının istemi üzerine ya da resen görevli mahkeme tarafından verilebilmektedir. Bu kararın verilmesi için olayda kuvvetli suç şüphesi doğuran somut delillerin yanı sıra CMK’nın 100. maddesinde sayılı tutuklama nedenlerinden biri bulunmalıdır.
Buna göre aşağıdaki durumlarda tutuklama nedeni varsayılabilir:
- Şüpheli veya sanığın kaçması, saklanması veya kaçacağı şüphesini uyandıran somut olgular varsa,
- Şüpheli veya sanığın davranışları: Delilleri yok etme, gizleme veya değiştirme ya da tanık, mağdur veya başkaları üzerinde baskı yapılması girişiminde bulunma hususlarında kuvvetli şüphe oluşturuyorsa,
- Birtakım sayılı katalog suçların işlendiği hususunda somut delillere dayanan kuvvetli şüphe sebepleri var ise tutuklama kararı verilebilir.
Temel hak ve özgürlükleri sınırlamasından ötürü son çare olarak görülmesi gereken tutuklama kararı verilirken, hakim amaca uygun başkaca orantılı tedbirlerin varlığını sorgulamalı ve tutuklamanın ancak zorunlu olması durumunda bu kararı vermelidir. Öyle ki tutuklamanın şartlarını taşıyan kimi hallerde, kişinin serbest bırakılarak yalnızca adli kontrollere tabi tutulması orantılılık-ölçülülük ilkesinin ve dolayısıyla hukukun bir gereği olmaktadır.
Tutuklama kararı verilirken kişinin suçlu olduğunun ispatlanmış olması aranmaz. Esas olan, suçun işlendiğine dair somut delillere dayalı kuvvetli şüphenin yanında tutuklamaya gerekçe olacak ve koruma tedbirlerinin amacıyla bağdaşan durumların varlığı yönünde haklı şüphenin oluşmasıdır. Kişiye isnat edilen suçun işlenip işlenmediği ise yargılama ile belirlenecektir.
Haksız Tutuklama Durumunda Tazminat Talebi
Ana hatlarıyla değinildiği üzere; gerekli usul ve esaslara uymayan, kanuni sınırların dışında kalan ve hukuk devleti ilkesine aykırı düşen bir karar “haksız tutuklama” niteliğindedir. Bu durumda olduğu gibi, hukuka uygun bir tutuklama kararının ardından, sürecin takipsizlik ya da beraat kararına bağlanması halinde de şüphelinin ya da sanığın tutuklu kaldığı sürede uğradığı maddi ve manevi zararlarının tazminini Devletten talep etme hakkı bulunmaktadır. Ayrıca CMK m.141’de suç soruşturması veya kovuşturması esnasında haksız koruma tedbirlerinin uygulanmasından kaynaklanan diğer tazminat davası açılabilecek hallere de yer verilmektedir. Karara dayanak teşkil eden vakıaların gerekli şartları sağlamaması, kararın uygulanmasında usule uyulmaması, atılı suçun sübut bulmaması gibi hallerde haksızlığın ortaya çıkacağı söylenebilir.
Devlet aleyhine açılacak tazminat davası, Ağır Ceza Mahkemelerinin görev alanındadır. Dava, davaya konu işlemle ilişkili olmadıkça zarar görenin oturduğu yer mahkemesinde, ilişkiliyse ve aynı yerde başka bir daire yoksa en yakın Ağır Ceza Mahkemesinde görülür.
Tazminat davası, karar veya hükümlerin kesinleştiğinin ilgilisine tebliğ edilmesinden itibaren üç ay ve her halde kesinleşme tarihini izleyen bir yıl içinde açılmalıdır. Unutulmamalıdır ki hak düşürücü nitelikteki bu sürelerin kaçırılması tazminat talebinde bulunulmasını engelleyeceğinden konu hakkında hukuki destek almak önem arz etmektedir.
Çitil Avukatlık Ortaklığı Blog sayfasında yer alan hukuk ve diğer konulardaki yazılar ilk sizin e-postanıza gelsin isterseniz Çitil Haber Bülteni’ne abone olun!
Cemresu DUVARBAŞI
Kaynakça:
https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5271&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2709&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
