Yürürlükte olan Türk Ticaret Kanunu uyarınca tacir olmanın hüküm ve sonuçlarından birisi de ticari defter tutma zorunluluğudur. Kanunda belirtilen ticari defter ve belgeler belirli bir süre ile muhafaza edilmelidir. Tacir, ticari işlemlerin kurulmasına, icrasına veya ipoteğine ilişkin olmakla birlikte ticari defterlerin anlaşılması ve düzenlenmesi için her türlü belgeyi saklamakla yükümlüdür. Peki söz konusu ticari defterlerin olağanüstü nedenlerle zayi olması durumunda neler yapılmalıdır?
Tacir Kimdir?
Tacir, esasında bir ticari işletmeyi kısmen de olsa kendi adına işleten kişidir. Tacir olmanın önde gelen sorumluluklarından birisi de yazımızın konusu olan ticari defter tutma yükümlülüğüdür. Yerleşik kanunlarımızda ve ilgili düzenlemelerde ticari defter tutmakla yükümlülüğü olan kişiler sınırlı sayıda tutulmuştur. Bunlar; tacirler, tacir gibi hareket edenler, serbest meslek mensupları ve çiftçilerdir.
Ticari Defterlerin Zayi Olması Durumu ve Yapılması Gerekenler Nelerdir?
Bir tacirin saklamakla yükümlü olduğu defterler ve belgeler; yangın, su baskını veya yer sarsıntısı gibi bir afet veya hırsızlık sebebiyle ve kanuni saklama süresi içinde ziyaa uğrarsa tacir ziyaı öğrendiği tarihten itibaren on beş gün içinde ticari işletmesinin bulunduğu yer yetkili mahkemesinden kendisine bir belge verilmesini isteyebilir. Söz konusu dava yalnızca tacirler tarafından açılabilmektedir. Yine zayi belgesi talebi on beş günlük hak düşürücü süreye tabidir. 15 günlük hak düşürücü süre, haklarında zayi kararı istenilen belgelerin kurtarılması için yapılan çalışmalardan sonuç alınamayacağının, başka bir ifade ile ziyaın kesin olarak öğrenildiği tarihten itibaren başlar. İlgili süre içerisinde talepte bulunmayan tacir, bu hakkından feragat etmiş sayılır. Bir nevi tespit davası olmakla birlikte, ticari işletmenin bulunduğu yer Asliye Ticaret Mahkemesi nezdinde açılır.
Yargıtay’ın Ticari Defterlerin Zayi Halindeki Görüşü
Tacir olmanın külfetlerinden birisi, tacirin basiretli bir iş adamı gibi davranma yükümlülüğüdür. Bu yükümlülüğün varlığı ziyaı başvuru sebeplerini sadece doğal afetler ve hırsızlık benzeri durumlar ile sınırlamaktadır. Bu nedenle tacirin zayi belgesi talep edebilmesi için basiretli bir tacir gibi davranmasına rağmen defter ve belgelerin tacirin kusurundan kaynaklanmayan bir şekilde zarar görmüş/kaybolmuş olması gerekir. Burada kastedilen kusur, defterlerin muhafazasıyla ilgili bir kusurdur, örneğin fişin prizde takılı bırakılması sebebiyle yangın çıkması gibi bir “genel kusurun varlığı zayi belgesi talebine halel getirmeyecektir. Diğer yandan ticari defterlerin aracın arka camının kırılması suretiyle çalınması konulu bir zayi davasında Yargıtay, defterlerin dışarıdan görünecek şekilde bırakılması nedeniyle gerekli özen ve ihtimamın gösterilmediğine hükmetmiş ve davayı reddetmiştir. Ticari evrakların ne şekilde kaybolduğunun açıklanamadığı bir başka davada da Yargıtay, TTK’de öngörülen şartların oluşmadığı gerekçesiyle dava şartı yokluğundan reddine karar vermiştir.
Zayi Belgesinin Verilme Süreci ve İhtiyaç Duyulan Bilgi Belgeler
Tüm bu açıklamalar ışığında, zayi belgesi talebiyle mahkemeye başvurulacağı takdirde, talebe konu defter ve belgelerin dökümü listelerin ayrıntılı şekilde belirtilmeli, olayı tevsik eden tespit raporu, ekspertiz raporu, itfaiye raporu, karakol tutanağı gibi belgeler de temin edilebildiği ölçüde dilekçe ekinde sunulmalıdır. Ticari defter ve belgelerin; yangın, su baskını veya yer sarsıntısı gibi bir afet veya hırsızlık sebebiyle ve kanuni saklama süresi içinde zayi olması durumunda derhal zayi olan defter ve belgelerin dökümünü çıkartmak, olaylarla ilgili rapor ve tutanakları zamanında düzenlemek büyük önem taşımaktadır. Zayi belgesinin verilmesinin ispat hukuku açısından sonuçları olduğu için, yalnızca TTK uyarınca ispata elverişli ticari defterler için zayi belgesi verilebilmektedir. Dolayısıyla, kanun uyarınca tutulması zorunlu olan defterlerin üçüncü kişi uzmanlara makul bir süre içinde yapacakları incelemede işletmenin faaliyetleri ve finansal durumu hakkında fikir verebilecek şekilde tutulması önem arz ettiği gibi, noter onaylı olmayan, açılış ve kapanışları usulüne uygun yapılmayan defterler için talepte bulunulamaz. Benzer şekilde, bir ticari işlemin kurulması, icrası ya da iptaliyle ilgili olmayan, ticari defterlerin anlaşılmasında fayda sağlamayan boş fatura gibi ticari belgeler için de zayi belgesi talebi kabul görmemektedir.
Ticari defter ve belgelerin; yangın, su baskını veya yer sarsıntısı gibi bir afet veya hırsızlık sebebiyle ve kanuni saklama süresi içinde zayi olması durumunda derhal zayi olan defter ve belgelerin dökümünü çıkartmak, olaylarla ilgili rapor ve tutanakları zamanında düzenlemek büyük önem taşımaktadır.
Çitil Avukatlık Ortaklığı Blog sayfasında yer alan güncel hukuki yazılar ilk sizin e-postanıza gelsin isterseniz Çitil Haber Bülteni’ne abone olun!
Rıza Eren EKEN
Kaynakça:
Yargıtay 11. Hukuk Dairesi’nin 2016/3160 E. 2017/5582 K.
Yargıtay 11. Hukuk Dairesi’nin 2010/3476 E. 2011/15231 K. 16.11.2011 T.
İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 12. Hukuk Dairesi’nin 2018/1301 E. 2018/952 K. 16.07.2018 T.
Mehmet Ali Aksoy, “Türk Ticaret Kanunu Bağlamında Defter Tutma Yükümlülüğü”
