Günümüzde sayıları diğer şirket türleri içerisinde ilk sırada yer almasa da ekonomiye katkıları daha fazla olan anonim şirketler bankacılıktan tutun inşaata, inşaattan enerjiye, enerjiden savunma sanayiye her alana hakim konumda bulunmaktadırlar. Hatta bazı anonim şirketler, çok çeşitli sektörlerdeki şirketlerin büyük orandaki paylarını ya da tamamını elinde tutarak holding denilen yapıyı meydana getirmektedir. Anonim şirketlerin sektörlere ve ekonomiye bu kadar hakim olması da bunların yönetimini önemli hale getirmektedir.
Anonim şirketlerde iki tane zorunlu organ bulunmaktadır. Bunlar yönetim kurulu ve genel kuruldur. Genel kurul kararların alındığı organ, yönetim kurulu ise yürütme organıdır. Kararların alındığı genel kurulda çoğunluk ilkesi geçerlidir. Kanunda veya ana sözleşmede aksi öngörülmedikçe toplantı yeter sayısı içinde kararlar çoğunluk ile alınır. Kanun koyucu ekonomiye hakim konumda bulunan anonim şirketlerin yönetiminde bir yandan çoğunluk ilkesini benimserken bir yandan da azınlığın haklarını korumayı hedeflemiştir. Azınlık kavramı halka açık olmayan anonim şirketlerde %10’u, halka açık anonim şirketlerde ise %5’i oluşturmaktadır.
Anonim şirketlerde azınlık pay sahipleri gündemi belirterek yönetim kurulundan genel kurulu toplantıya çağırmayı isteme hakkı tanınmıştır. Pay sahibi genel kurulda yönetim kurulundan bilgi isteyebilir. Bilgi alma veya inceleme istemleri haksız olarak reddedilen ya da ertelenen pay sahibi asliye ticaret mahkemesine başvurabilir. Ayrıca finansal tablolar, konsolide finansal tablolar, yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporları gibi kanunda sayılan bazı belgeler pay sahibinin bilgi alma ve inceleme hakkı kapsamında genel kurul toplantısından en az 15 gün önce şirket merkez ve şubelerinde incelemeye hazır bulundurulur. Bunun yanında bilgi alma ve inceleme hakkını kullanan pay sahipleri haklarının kullanılması gerektirdiği takdirde genel kurul gündeminde bulunmasa bile özel denetçi atanmasını talep edebilir. Azınlık genel kurulda finansal tablolar ve buna bağlı konuların müzakeresinin 1 ay sonraya bırakılmasına isteyebilir.
Azınlık istediği takdirde nama yazılı pay senetleri bastırılır ve sahiplerine dağıtılır. Yönetim ve denetim kurulu üyelerinin şirketin kuruluşundan ve sermaye artırımından doğan sorumlulukları azınlık onaylanmasına karşı ise ibra genel kurulca onaylanmaz. Azınlığa esas sözleşmede öngörülmek şartıyla yönetim kurulunda temsil hakkı tanınabilir. Azınlık haklı sebeplerle şirketin feshini isteyebilir.
Kısaca özetlemeye çalıştığım bu haklarla kanun koyucu anonim şirketin çoğunluğa göre yönetilmesini hedeflerken, azınlığa da denetleme ve kendi çıkarlarını da koruma imkanı tanımıştır.
ERCAN GÜNEŞ
