6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 54. Maddesi uyarınca haklarında sınır dışı etme kararı alınan yabancılardan ; kaçma ve kaybolma riski bulunan, Türkiye’ye giriş veya çıkış kurallarını ihlal eden, sahte ya da asılsız belge kullanan, kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın Türkiye’den çıkmaları için tanınan sürede çıkmayan, kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar hakkında valilik veya İl Göç İdaresi Müdürlüğü tarafından idari gözetim kararı alınır.
İdari gözetimin süresi 6 (altı) ayı geçemeyecek olup, idari gözetime alınmış olan yabancılar bu süre boyunca geri gönderme merkezine gönderilerek burada tutulurlar. İdari gözetimin süresi 6 (altı) ayı geçemeyecek olmasına rağmen, kararı veren idare tarafından sınır dışı edilecek yabancıdan kaynaklanan nedenler sebebiyle sınır dışı edilememesi durumunda kararı veren idare tarafından en fazla 6 (altı) ay süre daha uzatılabilir.
Aynı zamanda kararı veren idare, her ay kendiliğinden idari gözetim şartlarının ortadan kalkıp kalkmamış olmasıyla ilgili değerlendirme yapar ve değerlendirmenin sonucunu yabancıya veya yasal temsilcisine bildirir. İdari gözetim kararını vermiş olan idare, incelemesi sonunda yabancının idari gözetim altında tutulmasının artık gerekli olmadığını düşünerek itiraza gerek olmaksızın kendiliğinden yabancının salıverilmesine karar verme yetkisine sahiptir.
İdari gözetim altında tutulan yabancının idari gözetim kararına karşı idari gözetim kararını veren veya idari gözetim kararını veren idarenin bulunduğu ilden sevk edilmiş olduğu geri gönderme merkezinin yargı çevresindeki sulh ceza hakimliğine idari gözetim kararının kaldırılması ve serbest bırakılma talebiyle itiraz edebilir. Yabancının asil olarak veya avukatının vekaleten yapmış olduğu başvuruyu sulh ceza hakimliği en fazla 5 (beş) gün içinde sonuçlandırır. Yapılmış olan bu başvuru idari gözetimi durdurmayacak olup, idari gözetim altına alınmış olan yabancı itiraz sonuçlanıncaya kadar idari gözetim altında tutulmaya devam edecektir.
Yapılmış olan itiraz neticesinde sulh ceza hakimliği idari gözetim kararının usule uygun olarak alınıp alınmadığı, idari gözetimin şartlarının oluşup oluşmadığı, yabancının idari gözetim altında tutulmasına gerek olup olmadığı ve idari gözetim şartlarının değişip değişmediği ile ilgili değerlendirmesini yaparak başvuruyu sonuçlandırır. Sulh ceza hakimliğinin kararı kesin olup karara karşı itiraz edilebilecek bir merci bulunmamasının yanı sıra yabancı veya avukatı tarafından herhangi bir süreye veya şarta bağlı kalınmaksızın idari gözetim şartlarının ortadan kalktığı gerekçesiyle idari gözetim kararına karşı tekrar sulh ceza hakimliğine itiraz edilebilir.
İdari gözetim kararı, sınır dışı edilecek yabancılar için alınabilecektir. Dolayısıyla sınır dışı etme kararının ortadan kalkması veya iptali durumunda idari gözetim uygulamasına da son verilmesi gerekmektedir.
İdari gözetime alternatif yükümlülükler 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 57/A maddesinde sayılmıştır. İlgili kanun maddesi şu şekildedir:
İdari gözetime alternatif yükümlülükler;
MADDE 57/A
(1) 57 nci maddenin ikinci fıkrasında sayılan yabancılara ya da idari gözetimi sonlandırılan yabancılara aşağıdaki idari gözetime alternatif yükümlülükler getirilebilir:
a) Belirli adreste ikamet etme
b) Bildirimde bulunma
c) Aile temelli geri dönüş
ç) Geri dönüş danışmanlığı
d) Kamu yararına hizmetlerde gönüllülük esasıyla görev alma
e) Teminat
f) Elektronik izleme
6458 sayılı kanunun 57/A maddesi uyarınca hakkında idari gözetime alternatif yükümlülükler uygulanmasına karar verilen yabancılar için ilgili kanun maddesinde sayılmış olan tedbirlerden sadece bir tanesi uygulanabileceği gibi bu tedbirlerden birkaçı da aynı anda uygulanabilir. Uygulanacak tedbirin süresi 24 (yirmi dört) ayı geçemeyecektir.
Hakkında sınır dışı etme kararı alınmış olan bir yabancı için öncelikle idare mahkemesine sınır dışı etme kararının iptali için dava açılarak, sınır dışı etme işleminin yürütmesinin durdurulması ve idari dava görülmekte iken yetkili sulh ceza hakimliğine başvurularak idari gözetim kararına itiraz edilmesi gerekmektedir. Sınır dışı etme kararı ve idari gözetim kararına karşı başvurulabilecek olan yargı yolları farklı olup, her iki karara karşı yapılmış olan başvuruların değerlendirilmesi farklı görevli mahkemeler tarafından birbirinden bağımsız olarak yürütülmektedir. Bu nedenle sınır dışı etme kararına karşı yargı yoluna başvurmak yeterli olmayıp, sınır dışı etme kararı idare mahkemesi tarafından iptal edilmiş olsa dahi, idari gözetimin sonlandırılması amacıyla ayrıca idari gözetim kararına karşı sulh ceza hakimliğine itiraz edilmesi de gerekmektedir. Sınır dışı etme ve idari gözetim kararlarını vermiş olan idarenin kendiliğinden değerlendirme yaparak idari gözetim kararını kaldırması tüm bu bahsedilmiş olan yollardan farklı bir durum olup, yargı yollarından bağımsız olarak idarenin inisiyatifinde gerçekleşen bir durumdur.
