Karşılıksız Çek Sebebiyle Ödememe Durumu ve Bankanın Sorumluluğu
Ticari hayatın merkezinde olan çekler, taraflar arası sözleşmeler boyutunu ekonomik anlamda bir sonuca bağlayan gayri nakdi materyallerdir.
Çek Nedir?
Çek, ibraz edildiğinde kayıtsız şartsız belirli bir bedelin ödenmesi hususunda çifte yetki veren nitelikli bir havaledir. Çek üçlü bir ilişkiye muteber olmakla birlikte düzenleyen (keşideci), lehdar ve muhatap (banka) arası bir kambiyo ilişkisini meydana getirmektedir. Çekte bulunması gereken TTK m.780’de de sayılan zorunlu unsurların yanında (çek kelimesi, kayıtsız şartsız belirli bir bedelin ödenmesi havalesi, muhatabın ticari unvanı, ödeme yeri, keşide yeri ve tarihi, keşidecinin imzası, kare kod ve seri numarası) birtakım ön şartlar mevcuttur. İlk olarak muhatap banka olmak zorundadır. Bir diğer önemli şart, keşideci ve muhatap banka arasındaki çek anlaşmasının varlığıdır. Son olarak çekin bankaya ibraz edilmesi halinde çekle işleyen hesapta, karşılık (provizyon) mevcudiyetinin bulunması gerekmektedir.
İbraz, ödeme yerinde, çekle işleyen hesabın bulunduğu bir banka şubesine ve hesabın bulunduğu şubeden başka bir şubeye yapılır. Bu hususta dikkat edilmesi gereken nokta, çekin ibraz edildiği sırada Çek Kanunu m. 2’deki bankaya atfedilen yükümlülüklerdir. Banka çekin geçerliliğini, çekte sahtelik ve tahrifat olup olmadığını ve çek anlaşmasının varlığını kontrol ettikten sonra, çekin, hesapta karşılığı olup olmadığının tespiti ile mükelleftir . Burada karşılık tespiti oldukça önemlidir. Karşılık; ödeme yerine çek ibraz edildiğinde, çek metninde yazılı olan tutarı ödemeye yetecek paranın çek hesabında bulunmasıdır.
Çek hesabında, çek üzerinde yazılı meblağın karşılığı hiç bulunmamakla birlikte sadece bir kısmı bulunabilir. Bu durumda çek karşılıksız olarak kabul edilir. İbraz anında hesapta mevcut bir bakiyenin bulunmaması ya da kısmi olarak bulunması, bankanın ödeme yapmaktan kaçınmasına neden olabilir. Bu gibi problemlerin yaşanmaması için Çek Kanunu m.3/3’te bir garanti fonu prosedürünü getirilmiştir. Bu durumun sebebi, hesap sahibi ve muhatap banka arasında çek defteri teslimi sırasında yapılan anlaşmanın dönülemeyecek gayri nakdi bir kredi sözleşmesi sayılmasıdır. İlk olarak “karşılıksızlık” tespiti yapılır. Yapılan tespit sonrasında çek hesabındaki miktarın, çek metnindeki tutarı ya hiç karşılamadığı ya da kısmi olarak karşıladığı belirlenmiş olur. Daha sonra banka, çek bedelinin karşılanamayan kısmı için bir “karşılıksızdır” işlemi yapar. Banka, bu işlemle düzenleyici dışındaki hamile, süresinde ibraz edilen her çek yaprağı için;
- Karşılığın hiç bulunmaması halinde,
- Çek bedeli bin Türk Lirası veya üzerinde ise bin Türk lirası,
- Çek bedeli bin Türk Lirasının altında ise çek bedelini,
- Karşılığının kısmen bulunması halinde ise,
- Çek bedeli bin Türk Lirası veya altında ise, çek bedelini aşmamak koşuluyla, kısmi karşılığı bin Türk Lirasına tamamlayacak bir miktarı,
- Çek bedeli bin Türk Lirası üzerinde ise, çek bedelini aşmamak koşuluyla, kısmi karşılığa ilave olarak bin Türk Lirasını ödemekle yükümlüdür.
Bu miktarlar, Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yayımlanan fiyat endekslerindeki yıllık değişimler göz önünde tutularak T.C. Merkez Bankası tarafından her yıl Ocak ayında belirlenir ve Resmî Gazete’de yayımlanır.
Yasal düzenleme kapsamında; hamilin talebiyle çekin arka yüzüne bankanın ödemekle yükümlü olduğu tutar düşülür. Karşılıksız kalan tutar açıkça belirtilir, banka ve hamilin imzalarının atılmasıyla “karşılıksızlık işlemi” yapılır. Hamil imzalamaktan kaçınırsa karşılıksızlık işlemi yapılamaz.
Banka, bu noktada çek hesabı açtırma talebi olanın yasaklı olup olmadığını araştırmalıdır ve ilgili kişinin ekonomik ve sosyal durumuna karşı gerekli basiret ve özeni sağlamakla yükümlüdür. Ayrıca çekin kısmen veya tamamen karşılığının olmaması ve hamilin talebine rağmen bankanın ‘’karşılıksızdır’’ işlemi yapmaması nedeniyle banka görevlisini şikâyet üzerine bir yıla kadar hapis cezasına kadar sorumluluk doğabilir.
Sonuç olarak çek keşide edildikten ve elden çıkarak tedavüle sokulduktan sonra bile çek üzerindeki sorumluluk son bulmamaktadır. Bu sebeple en geç çekin ibraz anında hesapta para bulundurulması ve bankanın gerekli özen ve yükümlülüklerini yerine getirmesi, çekin dolaşımı sonunda karşılıksızlık ihtimalinin tedirginliğine yol açmayacaktır.
Çitil Avukatlık Ortaklığı Blog sayfasında yer alan hukuk ve diğer konulardaki yazılar ilk sizin e-postanıza gelsin isterseniz Çitil Haber Bülteni’ne abone olun!
Ecem Tuana GÜNEY
Kaynakça:
